ในงานมงคล หรืองานพิธีกรรมต่าง ๆ สิ่งที่หลายคนอาจจะคุ้นตา คือ หอยสังข์ ที่เรามักจะเห็นบ่อย ๆ จากเวลาที่รดน้ำสังข์ในงานแต่งงานเพื่ออวยพรคู่บ่าวสาว หรือในพิธีกรรมที่มีพราหมณ์เป็นผู้ประกอบพิธีก็จะมีการเป่าสังข์เช่นกัน สงสัยหรือไม่ ว่าเหตุใดจึงต้องใช้เป็นหอยสังข์ และมีตำนานที่มาอย่างไร ไปดูกัน

สังข์ คืออะไร

สังข์ คือชื่อหอยทะเลฝาเดียว มีหลายชนิดในหลายวงศ์ มีชื่อเรียกตามท้องถิ่นที่พบ ซึ่งสังข์ที่นิยมนำมาใช้ในงานมงคลได้แก่ สังข์อินเดีย เนื่องจากมีลักษณะถูกต้องตามหลักความเชื่อทางศาสนาพราหมณ์ สังข์ที่พบโดยทั่วไปจะเป็นสังข์ที่เวียนซ้าย หากเป็นสังข์เวียนขวา จะเรียกว่า มหาสังข์ ซึ่งเป็นสิ่งที่หาเจอได้ยากตามธรรมชาติ สังข์เวียนขวา จึงนับว่าเป็นของมงคลหายาก และได้กลายเป็นของสะสมที่มีมูลค่าสูงเลยทีเดียว

ตำนานหอยสังข์ สู่ความเป็นมงคล

มีตำนานหนึ่งเล่าว่า เมื่อครั้งที่พระอิศวรได้สร้างเขาพระสุเมรุ ทรงมีประกาศิตให้ "พระพรหมธาดา" เป็นใหญ่กว่าพรหมทั้งหลาย เป็นเหตุให้พระพรหมองค์หนึ่งเกิดความริษยา จึงไปจุติเป็น "สังขอสูร" อยู่ใต้พระมหาสมุทรเชิงเขาพระสุเมรุ และคอยจ้องรังควานพระพรหมธาดาอยู่เสมอ

วันหนึ่งพระพรหมธาดาจะนำคัมภีร์พระเวทไปถวายพระอิศวรเพื่อให้ไว้สำหรับโลก ระหว่างทางเกิดร้อนพระวรกายจึงเสด็จสรงน้ำที่ฝั่งมหาสมุทร และวางคัมภีร์พระเวทไว้ สังขอสูรเห็นดังนั้นก็คิดว่าถ้าไม่มีคัมภีร์พระเวทไว้สั่งสอนโลกแล้ว เทพยดา และมนุษย์ก็จะไม่นับถือพระพรหมธาดาต่อไป จึงให้ผีเสื้อน้ำไปขโมยคัมภีร์นั้นมาแล้วกลืนลงท้องไป

พระพรหมธาดาเมื่อไม่เห็นคัมภีร์จึงเสด็จไปเฝ้าพระอิศวรและกราบทูลให้ทราบเรื่อง หลังจากส่องญาณจนทราบความจริง พระอิศวรจึงให้พระนารายณ์ไปจัดการกับสังขอสูร เมื่อพระนารายณ์เป็นฝ่ายได้ชัยชนะ ก็ได้ใช้พระหัตถ์ล้วงเข้าไปในปากสังขอสูรเอาคัมภีร์พระเวทคืนมา ปากสังข์จึงได้มีรอยนิ้วพระนารายณ์ประทับอยู่

ด้วยพระนารายณ์ทรงเห็นว่ารอยนิ้วพระหัตถ์ของพระองค์ที่ปรากฏอยู่บนปากสังข์ก็ดี ท้องสังข์ที่เคยเป็นที่บรรจุคัมภีร์ไว้ก็ดี สังขอสูรที่เคยเป็นพรหมมาก่อนก็ดี ทั้ง 3 อย่างนี้ ล้วนมีอานุภาพแห่งความเป็นมงคลอยู่ในตัว จึงตรัสว่าต่อไปภายหน้า บุคคลใดจะทำการมงคล ให้เอาสังข์ไปเป่า ได้ยินเสียงถึงสถานที่ใดก็เป็นอุดมมงคลจนสุดเสียงสังข์นั้นแล

สังข์ กับพระนารายณ์

สังข์ ยังมีปรากฏในรูปเคารพของพระนารายณ์ 1 ใน 3 เทพผู้ยิ่งใหญ่ในศาสนาฮินดู โดยสังข์นั้น เป็นหนึ่งในอาวุธที่เป็นสัญลักษณ์ที่สำคัญ ได้แก่ จักร สังข์ คฑา ดอกบัว โดยมีตำนานเล่าเกี่ยวกับสังข์ของพระนารายณ์ไว้ว่า สังข์ มีชื่อว่า ปาญจะชันยะ เป็นเปลือกหอยสังข์หุ้มกายอสูรชื่อ ปัญจชน ต่อมาได้ถูกพระกฤษณะฆ่าตาย จึงได้นำเปลือกสังข์มาใช้เป็นอาวุธ และสังข์ เป็นสัญลักษณ์ของน้ำ ชีวิต และความอุดมสมบูรณ์ เป็นอาวุธสำหรับขว้างไปทำลายส่วนที่เป็นหัวใจของศัตรูโดยเฉพาะ

อ้างอิง ดวงแม่นๆ